داریوش بهارلویی مدیریت نوآوری،توسعه فنآوری و پژوهش های کاربردی سازمان آب و برق خوزستان: امروزه بحران یا چالش های مرتبط با آب از مهمترین مسائل کشور محسوب می شود. ظهور ترک های عمیق با طول های کیلومتری در اراضی، فروچاله ها، مشکلات مرتبط با تامین آب تالاب ها و یا آب شرب سالم و پایدار از جمله نمونه هایی است که می شود نام برد.
کارشناسان می گویند بر اساس سرانه آب در دسترس برای هر فرد در طی سال می توان دسته بندی از شدت وخامت اوضاع ارائه کرد. بر مبنای این شاخص آبی، اکثر مناطق کشور دچار کمبود و بحران آبی هستند که شدت آن در برخی مناطق بسیار زیاد ارزیابی می شود.
منابع آبی هر کشور در سه بخش کشاورزی، صنعت و شرب مصرف می شود که در ایران بخش کشاورزی بین ۷۰ تا ۹۵ درصد مصرف را به خود اختصاص داده است. به نظر می رسد که توجه به بهره وری و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی به هر اندازه، سیاستی مهم باشد که باید سریع و جامع، ابزار انجام آن را فراهم آورد. افزایش عملکرد در واحد سطح با روش های نوین و کم مصرف آبیاری، بهبود راندمان های توزیع و انتقال آب، اصلاح الگوی کشت متناسب با ظرفیت ها و اقلیم هر منطقه، بازیافت پساب ها و یا شیوه های نوین نگهداشت آب و کاهش تبخیر، روش ها و مفاهیمی هستند که در مفهوم کلی سازگاری با کم آبی بازتاب می یابند.
در کنار این روش های اجرایی، مفاهیم نسبتا جدیدتری نیز چون رد پای، حسابداری آب، آب های ژرف و یا آب مجازی نیز شنیده می شود که در دو دهه اخیر کاربرد یافته و بسیار شنیده می شود. جهت شناسایی نیاز واقعی آب در هر کشور، مفهوم رد پای آب یا میزان آب مصرفی پایه در سال ۲۰۰۲ میلادی در کشور هلند، عنوان و گسترش یافت با این معنا که تحت تأثیر اقلیم هر منطقه، میزان تولیدات و واردات کالا در هر کشور، الگوی مصرفی مردم، عملیات کشاورزی و راندمان کاربرد آب در هر کشور متغیر است.
بطور واقع با افزایش جمعیت نیاز به غذا افزایش می یابد. در نتیجه آب بیشتری باید مصرف گردد. اما آیا می دانیم برای تولید هر یک از این غذاها و محصولاتی که استفاده می کنیم چقدر آب لازم است؟ اینجا است که مفهوم ردپای آب به کمک ما آمده و می تواند در مدیریت مصرف، اثر مثبت قابل توجهی ایجاد نماید.
ردپای آب یک محصول، مقدار آبی است که در تمام مراحل تولید، مصرف و یا آلوده می شود. در ذیل همین تعریف ساده است که باید سایر مفاهیم نظیر حسابداری آب، رد پای آب سبز، آب خاکستری و پای آبی آب را شناخت. چرا که آب مورد استفاده مستقیم در تولید و بخش غیر مستقیم استفاده شده در مواد اولیه آن را نیز باید در نظر گرفته و آب مصرفی فقط آنچه مثلا در یک مزرعه به کشتی خاص جهت تامین نیاز آبی می دهیم، نمی باشد.
درک این تعاریف و مفاهیم بسیار اهمیت دارد زیرا کمک می نماید در برنامه ریزی و سیاست گذاری های منابع آبی و یا تخصیص ها و بارگذاری های جدید خود بر سیستم های آبی، تجدید نظر کرده و مسائلی فراتر را نیز بحساب آوریم. دقیقا امروز مفهوم توسعه پایدار در یک منطقه به این تعاریف گره خورده و نمی شود آنها را در نظر نگرفت. مجددا بطور مثال شاید محاسبه نیاز آبی یک کشت بر اساس سطح ، هیدرومدول آبیاری، تبخیر و چند فاکتور قابل محاسبه و لمس باشد لیکن آبی که نیاز است تا سموم و یا کودها در محیط زیست جذب گردند، در این محاسبه در نظر گرفته نمی شود.
مفهوم آب خاکستری بر همین موضوعات تمرکز دارد. اگرچه آب را نباید صرفا یک کالا و ارزش اقتصادی در نظر گرفت، لیکن اگر اقتصاد و شاخص های مالی را هم ملاک قرار دهیم، این مفاهیم به کمک ما می آیند تا برآوردی صحیح از سود و زیان داشته باشیم. چرا که در یک سنجش اقتصادی ارزش افزوده یک محصول تولیدی در برابر با میزان هزینه تولید، انتقال، توزیع و مصرف آب و سایر هزینه های غیر مستقیم که از مفاهیمی نظیر آب خاکستری می توان برآورد نمود، قرار می گیرد.
در این حالت کفه ترازو نشان خواهد داد که بسیاری اوقات نه تنها سودی حاصل نشده که هزینه ها بواقع ما را متضرر نموده است. از همین تعاریف می توان در صرفه جویی آب و گسترش فرهنگ آن در زندگی روزمره نیز سود برد. اگر شما بدانید برای تولید یک برگ کاغذ ، یک لامپ و برق مصرفی ، خودکار و بسیاری از کالاها و مواد خوراکی آب مصرف گشته و هزینه آن چه میزان می باشد، آنگاه در صرفه جویی و مصرف درست هر ابزار و کالایی، نگاهی متفاوت خواهید یافت.
در اینجا یک نکته نیز اشاره باید کرد که مفهوم ردپای آب با آب مجازی دارای تفاوت است. ردپای آب مفهومی مشابه و گسترده تر از آب مجازی است، چرا که این مفهوم ابعاد مکانی و زمانی را به مفهوم آب مجازی می افزاید. در واقع مفهوم ردپای آب در مقیاس یک محصول همان مفهوم آب مجازی را تداعی می کند. لیکن در مقیاس های بزرگتر، از آب مجازی به عنوان ابزاری برای محاسبه استفاده می کنند. اگر به تیتر یادداشت بازگشته و پاسخی امیدوار کننده داده باشیم باید گفت بله می شود از بحران آبی و یا هر عنوانی که امروز در محافل کارشناسی و آکادمیک به وضعیت آب کشور می دهند، عبور کرد. اما برای عبور، درک عمیق این مفاهیم و اهتمام به استفاده از آن در همه شئون زندگی و تمامی بخش ها اهمیت دارد. آموزش و فرهنگ سازی در تمامی سطوح نیاز بوده و نباید در کنار سایر اقدامات اجرایی و سیاستگذاری ها، کم رنگ و یا نادیده گرفته شود. این کلیدی ترین نکته ای است که می شود در آخر افزود.
