آمیختگی تعصبات شدید قومی و مذهبی از عوامل قتل های ناموسی/ خوزستان جزو استان هایی است که به شدت درگیر این مساله است

کاوش اخبار؛ زهرا رضاپور: زنان و دختران زیادی در طی سال های متمادی در ایران و دیگر کشورها قربانی “قتل های ناموسی” شده اند و امروزه به لطف رسانه ها و شبکه های مجازی صدای آنها به گوش دیگران رسیده است.

در روزهای اخیر شاید جمله ی “یک قتل ناموسی دیگر اتفاق افتاد” را زیاد دیده باشید. سریال قتل های ناموسی در کشورمان این بار با دختر 14 ساله ی تالشی شروع شد، قتل رومینا اشرفی با داس توسط پدرش یکم خردادماه امسال قلب های زیادی را جریحه دار و جامعه را در شوک فرو برد اما این پایان یک اتفاق تلخ نبود و در کمتر از یک ماه سه قتل ناموسی دیگر در کشورمان رخ داد که سر و صدای زیادی به پا کرد، البته باید گفت این قتل ها تنها مواردی در این مدت بودند که رسانه ای شدند.

ریحانه عامری ( گرچه طبق گفته ی دادستان کرمان این قتل” حادثه ی منجر به فوت” بوده و نمی توان آن را قتل ناموسی خواند) و فاطمه برحی از قربانیان قتل های ناموسی در یک هفته ی اخیر بوده اند، همچنین در همین مدت یک زن آبادانی به دست برادرش به قتل رسید.

بر همین اساس برای پاسخ چرایی وقوع و ریشه یابی چنین قتل هایی با جرم شناس و مدیر گروه حقوق دانشگاه شهید چمران اهواز به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه آمده است.

قتل های ناموسی یک عارضه در کشور است که باید در مورد آن فکر شود

جرم شناس و مدیرگروه حقوق دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: برای قتل های ناموسی اصطلاحات مختلفی از جمله قتل های شرافتی یا honour killing به کار برده می شود، موارد زیادی از قتل های ناموسی در کشور ما طی سالیان متمادی رخ داده و خوزستان نیز جزو استان هایی است که به شدت درگیر این مساله است.

حسین آقایی جنت مکان در گفت و گو با خبرنگار کاوش اظهار کرد: سال های گذشته قوه ی قضاییه تدابیری برای پیشگیری از قتل های ناموسی انجام داد اما به نتیجه نرسید و در همین چند روز اخیر بعد از قتلی که در تالش اتفاق افتاد قتل های ناموسی دیگری رخ داد که این نشان می دهد این مساله یک عارضه در کشور است که باید در مورد آن فکر شود.

عوامل فرهنگی از اصلی ترین دلایل وقوع قتل های ناموسی

وی در خصوص ریشه یابی و علت شناسی جنایی وقوع قتل های ناموسی بیان کرد: عوامل مختلفی از جمله عوامل فرهنگی، مذهبی، حقوقی و قانونی و تعصبات قومی در وقوع قتل های ناموسی تاثیرگذار هستند و به طور قاطع نمی توان گفت کدام یک از این موارد علت قتل ناموسی است اما عوامل فرهنگی بیشترین اثرگذاری را در این موضوع دارند.

این جرم شناس با اشاره به اینکه بیشتر قتل های ناموسی به دست پدر یا برادر خانواده و یا همسر خانم اتفاق می افتد، در رابطه با اثرگذاری عوامل قانونی ادامه داد: درست است که قانون برای پدری که دست به قتل فرزند خود می زند معافیت از قصاص در نظر گرفته اما بخشی از قتل های ناموسی به دست برادر، همسر و یا سایر بستگان رخ می دهند که چنین معافیتی برای این افراد وجود ندارد بنابراین نمی توان گفت این موضوع تنها عامل قتل های ناموسی است.

جنت مکان تصریح کرد: بنده موارد بسیاری از قتل های ناموسی را در استان خوزستان می شناسم که حتی بیش از یک نفر در یک حادثه کشته شده بنابراین این موضوع قابل مطالعه است.

آمیختگی تعصبات شدید قومی و مذهبی از عوامل قتل های ناموسی

وی با بیان اینکه محل ها و جغرافیاهای مختلف و از شمال تا جنوب کشور همان طور که به لحاظ زیست محیطی باهم  تفاوت دارند از لحاظ جرم شناسی یا اکولوژی جرم نیز متفاوت هستند، در خصوص عامل فرهنگی قتل های ناموسی عنوان کرد: محیط کشور و در واقع سازه های فکری فرهنگی و تعصبات قومی ما با مسائل مذهبی آمیخته شده بنابراین طبیعی است که کار سخت تر و موجب افزایش تعداد چنین قتل هایی می شود.

دانشیار گروه حقوق دانشگاه شهید چمران اهواز اذعان داشت: فضای جامعه ی ما به سمت فاصله گیری با سنت های قدیمی می رود؛ در رفتار والدین با فرزندان و طرز پوشش نسل قدیم و نسل جدید تفاوت های بسیاری وجود دارد و این موضوع نیازمند زمینه است تا خانواده ها و جامعه بپذیرند که نسل جدید اقتضائات خاص خود را در مسائل مختلف از جمله در نحوه ی پوشش دارد اما بسیاری از خانواده ها با این مساله کنار نمی آیند.

باید جامعه را پذیرای تغییر سبک زندگی جوانان کرد

جنت مکان اضافه کرد: در چند سال اخیر نحوه ی پوشش خانم ها کاملا متفاوت شده و مرتب هم در حال تغییر است و باید جامعه را پذیرای یک سری تغییرات در سبک زندگی جوانان کرد البته این موضوع در آینده حل می شود فعلا هیچکس نمی تواند این موضوع را حل کند.

گذر زمان تنها عامل رفع تفاوت نسل ها است

وی بیان کرد: ممکن است 20 سال آینده اگر ماجرای رومینا اشرفی تکرار شود هیچ مشکلی یه وجود نیاید و الان چنین اتفاقی افتاده باشد همانطور که 20 سال گذشته نیز این موضوع وحشتناک تر می بود. بنابراین تنها عاملی که می تواند این معضل را حل کند زمان است، گرچه رفع فاصله و نزدیک شدن دیدگاه های والدین و فرزندان به یکدیگر زمان بر است اما در چند سال آینده تمام این مسائل رفع خواهد شد که تا آن زمان یک عده در این مسیر گذر زمان فدا می شوند.

این وکیل پایه ی یک دادگستری تاکید کرد: دو دهه ی آینده با این مشکلات امروزی که دختران ما اکنون با آن ها روبه رو هستند مواجه نیستیم اما یک عده ای حتما در این مسیر فدا می شوند و جانشان را از دست می دهند تا هم جامعه یک هشداری پیدا کند و هم اینکه آرام آرام تحمل افراد بالاتر رود.

عدم انجام تحقیقات جامع و کاربردی در کشور در خصوص قتل های ناموسی

جنت مکان افزود: در کشور ما تحقیقات جامع و کاربردی در زمینه ی قتل های ناموسی صورت نمی گیرد و خیلی ها سعی می کنند به چنین قتل هایی جلوه ها و نام های دیگری دهند.

ضرورت کار فرهنگی/ فرهنگ با سخنرانی ایجاد نمی شود

وی ضمن تاکید بر کار فرهنگی اظهار کرد: باید کار فرهنگی در این زمینه کرد اما منظور از کار فرهنگی سخنرانی نیست زیرا دوره ی سخنرانی و نصیحت گذشته است و فرهنگ با موعظه ایجاد نمی شود.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: پراکنش تغییر سبک زندگی در برخی شبکه های اجتماعی یا “سوشیال مدیا” ها بسیار زیاد است و همین فرهنگ ایجاد می کند به طور مثال کنش و رفتار افراد در اینستاگرام با زندگی واقعی ما کاملا متفاوت است و سبک زندگی افراد به ویژه دختران نسل جدید در این شبکه در نحوه ی پوشش، گفتگو و درخواست ها به شدت تغییر کرده است.

در دوران پیک قتل های ناموسی هستیم

جنت مکان در خصوص شمار قتل های ناموسی یادآور شد: در گذشته قتل ها به این صورت اطلاع رسانی نمی شدند اما اکنون رسانه ای می شوند بنابراین نمی توان گفت که تعداد قتل های ناموسی افزایش یافته است ضمن اینکه شاید شمار بالای وقوع چنین قتل هایی به دلیل قرار گرفتن در پیک دوران قتل های ناموسی باشد تا به مرور در آینده به سمت شیب نزولی برویم.

وی توضیح داد: قتل های ناموسی یا شرافتی دوران پیک دارد و بنده پیش بینی می کنم آرام آرام ظرفیت و تحمل خانواده ها نسبت به برخی رفتارهای جوانان بیشتر می شود و پذیرای آن ها خواهند شد، به طور کلی تغییر نسلی به نسل دیگر یک سری تلفات دارد همان طور که در جابه جایی وسایل خانه خساراتی وارد می شود.

جرم شناس و مدیر گروه حقوق دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: در کنار وقوع چنین قتل هایی سبک زندگی ها تغییر می کند و همین باعث می شود که تحمل انسان ها نسبت به تغییرات سبک زندگی نسل جدید بالاتر رود به طور مثال در گذشته برخی طرز پوشش خانم ها از نظر برادر یا پدر خانواده مورد قبول نبود و می توانست معضل ایجاد کند اما امروز همان نحوه ی پوشش برای برادر و پدر قابل هضم شده و حساسیت ها کمتر شده است.

ضرورت مداخله ی نهادهای واسطه ای

جنت مکان در پاسخ به اینکه با توجه به اینکه اکثر دختران و زنانی که توسط مردان اعضای خانواده ی خود به قتل می رسند تحت فشار خانواده بوده اند، حمایت از بانوان بدسرپرست چه نقشی در کاهش آمار قتل های ناموسی دارد، بیان کرد: چنین حمایت هایی قطعا اثرگذار هستند و باید گسترش پیدا کنند، حمایت های اجتماعی یا اورژانس های اجتماعی و مداخله ی نهادهای واسطه ای مانند “nGO” ها و نهادهای مربوط به کودکان و زنان بسیار مهم و لازم است.

وی تاکید کرد: پوشش های حمایتی مانند بیمه ای هستند که در وقایع و حوادث به کمک انسان ها می آیند، گرچه حمایت حتما مانع قتل نمی شود اما در پیشگیری از چنین جرائمی کمک کننده است.

برای اینکه این حوادث در جامعه کمتر شود چه باید کنیم

قاضی سابق و دانشیار گروه حقوق دانشگاه شهید چمران اهواز در پاسخ به این سوال ” برای اینکه کمتر شاهد چنین حوادثی در جامعه باشیم چه باید کنیم”، به خبرنگار کاوش گفت: اداره ی فرزندان به ویژه از سنین 12 تا حدود 25 سالگی کار سخت و دشواری است به خصوص اگر پدر و مادرها نسبت به سرنوشت فرزندانشان حساس باشند بنابراین افزایش حضور نهادهای مداخله گر بین خانواده ها می تواند در پیشگیری از قتل های ناموسی اثرگذار باشد.

آقایی جنت مکان افزود: نهادهای مداخله ای شامل نهادهایی می شوند که در زمینه ی میانجی گری، مددکاری، رساندن حمایت های حقوقی و قانونی، مشاوره ای تخصص دارند. این نهادها در جامعه کم هستند و باید منطقه ای و محله ای شوند یعنی هر محله یا حتی فامیل چنین نهادی داشته باشد اما این طور نیست.

وی ادامه داد: نه تنها در مورد کودکان این کمبود حس می شود بلکه در تمام موضوعات از نهادهای مداخله ای در کشور بی بهره هستیم از جمله با نبود یا کمبود نهاد حمایت از محیط زیست، آثارهنری و تاریخی مانند موسیقی و بازنشستگان و حتی نهادهای خیریه مواجه هستیم.

جامعه ی ما با نهادهای واسطه ای بیگانه است

جرم شناس و وکیل دادگستری اذعان کرد: گرچه در سال های اخیر تعدادی از این نهادها تشکیل شده اما هنوز آن طور که باید بر این موضوع کار نشده است، به طور مثال اگر چند نفر که روش کار را می دانستند با پدر رومینا صحبت می کردند این اتفاق نمی افتد و خانواده ی او از هم نمی پاشید. باید توسط مداخله گران اجتماعی مطالعه شود که مشکلی که منجر به وقوع چنین جرمی شده در کجاست.

علت عدم اجازه ی شکل گیری نهادهای واسطه ای در مطالبه گری آن ها است

جنت مکان تصریح کرد: اجازه ی شکل گیری نهادهای واسطه ای را نمی دهند زیرا وقتی نهاد اجتماعی ایجاد شد مطالبه گر می شود که در این صورت باید یا به این نهادها پاسخگو باشند یا با آن ها برخورد کنند که راحت ترین راه برخورد است.

وی با بیان اینکه اکنون شبکه های اجتماعی مجازی جای نهادهای واسطه ای را در جامعه ما گرفته است و مردم حرف خود را از این طریق می گویند در حالی که می توان از طریق نهادهای مداخله گر میانی ارتباط برقرار کرد، اضافه کرد: در شبکه های مجازی هر کسی به طریقی عقده گشایی و تخلیه ی روانی می شود از جمله سخنرانی، به اشتراک گذاشتن عکس های شخصی و متن های مختلف و عده ای دیگر مخالفت خود را از طریق نشان دادن سبک زندگی شخصی و یا با طنز و به روش جوک نمایان می سازند.

خانواده ها سطح آگاهی خود را بالا ببرند

مدیرگروه حقوق دانشگاه شهید چمران اهواز خاطرنشان کرد: بالا بردن اطلاعات و سطح آگاهی خانواده ها در همه ی زمینه ها از دیگر عوامل پیشگیری از وقوع چنین اتفاق های دردناک است و مطالعه در زمینه های روانشناسی، جامعه شناسی، جرم شناسی، سیاسی، اقتصادی و حقوقی و قانونی موثر است.

جنت مکان یادآور شد: همچنین در مدارس و دانشگاه ها مهارت های متنوع به افراد آموزش داده شود زیرا به اندازه ی جمعیت روی زمین سلیقه وجود دارد اما در کشور ما به صورت کانالیزه عمل می شود و روی یک موضوع تمرکز می کنند.

والدین فرزندان خود را با مهارت های مختلف آشنا کنند

وی در ادامه ی پیشگیری از وقوع قتل های ناموسی اظهار داشت: یکی دیگر از اقدامات پیشگیری کارسازی های مفید است؛ سنین 13 تا 25 سالگی دوران بحرانی و حساسی است برای همین به خانواده ها توصیه می کنم فرزندان خود را با مهارت های مختلف از جمله هنر، موسیقی، ورزش و نظم جدید زندگی آشنا و تنوع در زندگی آن ها ایجاد کنند.

خانواده فرزند را تحت فشار قرار ندهد

مدیرگروه حقوق دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: خانواده  فرزندان خود را در سنین مذکور باید به صورت نامستقیم کنترل و پایش کند و راه را برای فرزندان به ویژه در مواردی که خطری آن ها را تهدید نمی کند باز گذارند و به جوانان خود اجازه دهند ارتباطات اجتماعی داشته باشند که تحت فشار قرار نگیرند تا این دوران بحرانی را پشت سر گذرانند.

جنت مکان با اشاره به اینکه فرزندان باید با مشورت والدین روابط دوستانه و صمیمی خود را داتشه باشند، توضیح داد: پدرو مادر به فرزند خود اجازه دهند کارهایی که برای وی خطرناک نیست را انجام دهد، برای مثال آلودگی به موادمخدر زندگی را نابود می کند اما بسیاری از موارد دیگر که خانواده ها فرزندان خود را از آن ها منع می کنند بی دلیل هستند.

تعصبات شدید قومی و مذهبی مشکل زا هستند

وی بیان کرد: همچنین تعصبات شدید قومی و مذهبی خانواده ها مشکل زا هستند زیرا در سنین مذکور( 13 تا 25 سالگی) فشارهای مذهبی و قومی و سنتی برای آن ها ایجاد مشکل می کند.

جرم شناس و مدیرگروه حقوق دانشگاه شهید چمران اهواز عنوان کرد: جرم عامل طبیعی اجتماع است و همان طور که “دورکایم” می گوید “جرم عامل طبیعی در جامعه است اگر در جامعه ای جرم نباشد آن جامعه زنده نیست” اما به این معنا نیست که از وقوع جرم پیشگیری نکنیم.

جنت مکان اظهار کرد: تا چنین اتفاقاتی در جامعه رخ می دهد تا چند روز خبرها به آن موضوع اختصاص داده می شود همان طور که چندماه پیش در دانشگاه شهید چمران اهواز چند خودکشی اتفاق افتاد و کمیته ای برای پاسخگویی به معضلات و بحران موجود تشکیل شد اما بعد از دو جلسه موضوع فراموش شد و ادامه پیدا نکرد چون دیگر خودکشی در دانشگاه اتفاق نیوفتاد اما اگر سال آینده دوباره این اتفاق پیش آید باز همین کمیته، بی هدف تشکیل خواهد شد.

در کشور ما کارهای تحقیقاتی انسجامی ندارند

وی اضافه کرد: کار پژوهشی و تحقیقاتی در همه ی زمینه ها از جمله اقتصادی، سیاسی و حقوقی در کشور ما به صورت انفرادی پیش می رود و به طور کلی از این لحاظ یک کشور پراکنده هستیم و هیچگونه انسجامی در هیچ مساله ای وجود ندارد، بنابراین کار کردن در این زمینه ها سخت است زیرا کار انفرادی خسته کننده است ضمن اینکه درآمدی نیز ندارد.

کار پژوهشی نیازمند اعتبار مالی و برنامه است

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز تاکید کرد: کار پژوهشی و تحقیقاتی نیازمند برنامه، اعتبار مالی و موسسه و نهاد است که انسجام یافته اقدام شود و این موارد در اختیار محققان قرار گرفته شود تا آثار و نتایج آن ماندگار شود اما در استان خوزستان موسسه ی تحقیقاتی در زمینه ی جرم شناسی، جامعه شناسی و آسیب شناسی اجتماعی وجود ندارد.

هیچ گاه آماری دقیق و رسمی از شمار قتل های ناموسی در ایران منتشر نشده اما آذرماه سال 98 خبرگزاری ایسنا طی گزارشی به استناد تحقیقات دانشگاهی آماری از ” قتل های ناموسی” منتشر کرد که در زیر به آن اشاره می شود:

سالانه بین 375 تا 450 مورد قتل ناموسی در کشور رخ می دهد

برآورد صندوق جمعیت سازمان ملل، مرگ سالانه پنج هزار نفر در دنیا براثر قتل ناموسی است و براساس برخی بررسی ها، در ایران نیز شایع ترین قتل ها به مسائل جنسی و ناموسی مربوط است؛ قتل های ناموسی حدود 20 درصد از کل قتل ها و 50 درصد از قتل های خانوادگی در ایران را تشکیل می دهد.

مقالات دانشگاهی و پایان نامه هایی که به بررسی این موضوع پرداخته اند از آمار سالانه بین 375 تا 450 مورد قتل ناموسی خبر می دهند که در استان هایی با بافت فرهنگی قبیله ای و عشیره ای بالاتر از دیگر نقاط کشور است؛ خوزستان، کردستان، ایلام و سیستان و بلوچستان در رده های بالای رتبه بندی قتل های ناموسی قرار دارند.

براساس گزارش پلیس ایران، تنها در سال 1388 و در شهر اهواز، 15 زن قربانی قتل ناموسی شدند که معادل 24.5 درصد از کل قتل های سال88 شهر اهواز است.