علت خودکشی نوجوانان چیست؟ مومو یا فروپاشی اجتماعی

۱۵ سال پیش بود که آن خواننده معروف و دوست داشتنی در حال تصور کردن جهانی بود که همه در آن آزاد هستند و هیچ کس در روزنامه‌ها خبر خودکشی نهنگ‌ها را نمی‌خواند. اما این مساله فقط در سطح یک تصور و تخیل ذهنی ماند و سالانه حدود دو هزار جانور دریایی خود را به ساحل می‌اندازند و می‌میرند و هنوز نظریه قطعی در این باره منتشر نشده است. برخی این فرضیه را مطرح می‌کنند که به خاطر اشتباه فردی یا اشتباه رهبر گروه آن‌ها مسیر را گم می‌کنند و به ساحل می‌رسند. فرضیه دیگر بر این نکته تاکید می‌کند که نهنگ‌های پیرتر به این علت که منابع غذایی محدود است و آن‌ها توان تهیه غذا ندارند ترجیح می‌دهند که بمیرند. این فرضیه با مرگ نهنگ‌های جوان به همین شکل زیر سوال رفته است. فرضیه دیگر به بیماری‌های داخلی و ویروسی و دیگر فرضیه به کاهش اکسیژن در خون نهنگ‌ها و اختلال در مسیریابی اشاره دارد.

این ماجرای خودکشی نهنگ‌ها چند سال پیش دردسر ساز شد و یک چالش در برخی کشور‌ها منجر به مرگ چند نوجوان شد. البته هنوز حکم قطعی درباره علت اصلی مرگ‌ها نمی‌توان داد. برخی مقصر آن را چالش نهنگ آبی عنوان کردند و برخی آن را به شرایط روانی آن نوجوان مرتبط دانستند. به تازگی یک چالش دیگر نیز در کشور ما مطرح شده و برخی آن را علت مرگ چند نوجوان عنوان کردند و این هشدار را به خانواده‌ها دادند تا مراقب استفاده فرزندان خود از فضای مجازی باشند.

از نهنگ آبی تا مومو
۵۰ چالش اینترنتی که مخاطبان آن باید روزانه انجام دهند و در پایان عکس یا فیلم آن را بفرستند و به مرحله بعد بروند. این‌ها توضیحاتی است که درباره چالش نهنگ آبی می‌توان در جست‌وجو‌های اینترنتی پیدا کرد. برای نمونه، یکی از چالش‌ها کشیدن یک نهنگ آبی روی دست است و پس از آن از کاربر خواسته می‌شود نیمه‌شب بیدار شود، یک فیلم ترسناک نگاه کند، لب خود را بِبُرد، روی دست خود با چاقو واژه‌ای را حک کند، بالای یک ساختمان بلند با پا‌های آویزان از خود عکس بیندازد و …. نهنگ آبی در سال ۲۰۱۳ در روسیه آغاز شد و خبر‌هایی از دیگر کشور‌ها درباره این چالش منتشر شد.

برخی بر این باورند افرادی که مبتکر این بازی بودند به دنبال دست انداختن مخاطب هستند. هر چند که مطالب مختلفی در این باره منتشر شده که آسیب‌هایی به نوجوانان وارد شده و برخی خودکشی کرده‌اند، اما هیچ مورد ثابت شده‌ای از ارتباط بین خودکشی و نهنگ آبی وجود ندارد. بر پایه پژوهش انجام شده در دانشگاه دولتی روسیه این احتمال وجود دارد که روزنامه نگاران و پدر و مادر‌های نگران با در کنار هم گذاشتن عناصر متناقض به این نتیجه نادرست رسیده باشند که عامل خودکشی فرزندان آن‌ها بازی نهنگ آبی است. در حالی‌که دلیل اصلی آن اختلال افسردگی عمده و بحران نوجوانی است. البته گروهی دیگر هم هستند که این فرضیه را مطرح می‌کنند که احتمال دارد این پدیده منجر به رفتار‌های تقلیدی خودآزارانه و خودکشی تقلیدی شده باشد.

در رابطه با چالش مومو اطلاعات بسیار پراکنده است. بر اساس آنچه در ویکی پدیای انگلیسی چالش مومو آمده است گزارش‌هایی دال بر اینکه این چالش که شباهت‌هایی به نهنگ آبی دارد از کودکان و نوجوانان توسط کاربری به نام Momo که ظاهر کمی تا قسمتی ترسناک دارد می‌خواهد یک سری کار‌های خطرناک از جمله حملات خشن، خودزنی و خودکشی انجام دهند. مثل باقی مسائل که دیرتر به کشور ما می‌رسد این مساله نیز دیر به ما رسید. طبق گزارش‌ها این چالش در سال ۲۰۱۸ پس از آنکه یک روزنامه اندونزیایی اعلام کرد باعث شده دختری ۱۲ ساله خودکشی کند سر و صدای زیادی به پا کرد. ماجرا بالا گرفت و در ایرلند شمالی پلیس هشدار عمومی را در فیس بوک منتشر کرد. کار به کیم کارداشیان نیز کشید. او در استوری اینستاگرام خود درخواست کرد که یوتیوب ویدیو‌های ادعایی «مومو» را حذف کند. این چالش در بسیاری از کشور‌ها مانند ایالات متحده، کانادا، انگلستان، ایرلند، هند، پاکستان، لوکزامبورگ، بلژیک، ایران و … مطرح شده است.

برخی بر این باورند که این پدیده در ژوئیه ۲۰۱۸ به ابعاد جهانی رسید، اما از طرفی دیگر تعداد شکایات واقعی بسیار کم بود و هیچ نهاد انتظامی تایید نکرد که این چالش به صورت مستقیم در خودکشی یا آسیب نوجوانان اثر داشته است. در ایران نیز اخبار ضد و نقیضی به گوش می‌رسد که این پدیده در بین نوجوانان دیده شده و حتی چند مورد خودکشی در استان بوشهر را به این پدیده نسبت داده‌اند.

خودکشی در نوجوانان
تا زمانی که مسئولین مربوطه، جامعه مدنی و خانواده‌ها این پدیده را جدی نگیرند و با جملات اشتباهی مانند بچه‌ها به دنبال توجه هستند، جدی نگیرید، آمار خودکشی نوجوانان پایین است و … با این پدیده روبرو شوند شاهد اتفاقاتی از این دست خواهیم بود. اما در واقعیت چه خبر است؟ آمار‌های پزشکی قانونی و وزارت بهداشت می‌گویند در سال ۹۷ میزان خودکشی نوجوانان در ایران ۲۰ درصد بوده است. درباره وضعیت امروز و آمار یک سال اخیر خودتان قضاوت کنید. برخی از روانشناس‌ها خودکشی را دومین عامل مرگ و میر نوجوانان عنوان می‌کنند. دوره‌ای که در آن فشار‌ها و تنش‌های مختلف روانی و جسمانی و تغییرات، بسیار شدید است.

به صورت کلی می‌توان در رابطه با این موضوع به فشار تحصیلی یا فشار خانواده و مدرسه و گروه همسالان، فشار عاطفی و مشکلات مالی و کمبود اعتماد به نفس و بیماری‌های حوزه اعصاب و روان اشاره کرد. میزان اقدام به خودکشی در نوجوانان دختر بیش از نوجوانان پسر است، اما آمار خودکشی‌های موفق (خودکشی منجر به مرگ) در پسر‌ها بیشتر است. در پسران اختلالات روانی مثل کمبود توجه و بیش فعالی (ADHD)، اختلالات تکانشی، رفتار خشونت آمیز و مصرف مواد مخدر بیشتر است، اما در دختران اختلالات درونی شده مثل افسردگی، اختلال دو قطبی، اضطراب و استرس‌های پس از سانحه شایع‌تر هستند.

به صورت مشخص کاهش سن اعتیاد به مواد مخدر و محرک و همچنین استفاده از الکل در سنین پایین یکی دیگر از عواملی است که در خودکشی نوجوانان باید به آن توجه ویژه‌ای کرد. کاهش سن اعتیاد در دو دهه اخیر یکی از موضوعاتی است که بار‌ها توسط گروه‌های مختلف مردمی و رسانه‌ها مطرح شده است، ولی نهاد‌های مسئول مخصوصا آموزش و پرورش توجه ویژه‌ای به این مقوله نداشته‌اند. مصرف الکل و مواد مخدر و محرک خود منجر به تشدید افسردگی، پرخاشگری و دیگر مشکلات روانی نوجوانان می‌شود و شخصیت و ویژگی‌های آنان را تغییر می‌دهد.

والدین در مواجهه با نوجوانان مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کنند. تحقیر کردن فرزند توسط والدین به خصوص در فرزندان پسر باعث قطع دلبستگی فرزند از خانواده و شکل گیری افکار خودکشی در نوجوان می‌شود. عدم اعتماد به نفس هم یکی دیگر از عوامل مهمی است که در پیدایش این مشکل نقش دارد. نوجوانی که اعتماد به نفس ندارد بسی بیش از نوجوانان دیگر در معرض مخاطره است. والدین می‌توانند با تقویت اعتماد به نفس فرزند و توجه به اندازه به آن‌ها و دخیل کردن آن‌ها در برخی فعالیت‌های خانوادگی و تصمیم گیری‌ها این مشکل را تا حد زیادی حل کنند. نوجوانان از والدین توجه و احترام و اعتماد به نفس می‌گیرند و احساس امنیت نیز خواهند داشت. در غیر این صورت همه چیز به هم خواهد ریخت.

اگر بخواهیم به سراغ عوامل اجتماعی برویم باید به دو عامل مشخص اشاره کنیم. یک مدرسه؛ دو اقتصاد خانواده. فارغ از اینکه این روز‌ها مدارس اکثرا به صورت غیر حضوری فعالیت خود را دنبال می‌کنند، اما به صورت کلی مدرسه محیطی است که نوجوان وقت زیادی را در آن محیط می‌گذراند و فضای مسموم مدارس و معلمان و مربیانی که درگیر مسائل شخصی خود هستند و برخی سخت گیری‌های بی مورد به جای توجه درست و دلسوزانه مشکلات زیادی را در مدارس برای نوجوانان به وجود آورده است. بخش مشاوره مدارس باید به یک بخش فعال تبدیل شود و پر کردن فرم‌های مختلف و آزمون‌های ظاهری هیچ کمکی به وضعیت بهداشت روان دانش آموزان نخواهد کرد.

در بعد اقتصاد خانواده باید اشاره کنیم که والدین تحت فشار‌های مختلفی هستند و برای سیر کردن شکم اعضای خانواده هم دچار مشکل هستند. حجم گسترده مشکلات اقتصادی خانواده را والدین و فرزندان با تمام وجود حس می‌کنند و این مساله باعث شده که توجهی به باقی بخش‌های مدیریت خانواده نداشته باشند. این مشکلات در یک چرخه عجیب و غریب به بازتولید خشونت در جامعه و مخصوصا خانواده منجر می‌شود و مشکلاتی نظیر اعتیاد و خودکشی در نوجوانان یکی از نتایج آن است.

برای حل کردن این بحران نمی‌توان یک راه حل مشخص ارائه کرد، ولی نهاد‌های مسئول در حوزه اقتصاد و آموزش باید وظایف اصلی خود را انجام دهند، ولی در بعد خانواده برای پیشگیری از خودکشی نوجوانان هیچ چیزی به اندازه توجه و بیرون آوردن فرزندان از انزوای خود و رسیدگی به افسردگی و خلق پایین او نمی‌تواند کمک کننده باشد. ایجاد انگیزه و اعتماد به نفس و دور نگاه داشتن نوجوانان از نا امیدی‌های این روز‌های جامعه ایران و توجه به او و کمک گرفتن از مشاوران و روان شناسان صاحب نظر هم می‌تواند تا حدی بخشی از مشکلات این حوزه را حل کند.

قطعا اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و چالش‌هایی نظیر مومو در آسیب‌هایی مانند خودکشی نوجوانان تاثیر بسزایی دارد. ولی برای حل یا کنترل این مساله نباید آدرس غلط بدهیم. در جامعه‌ای که بحران‌های اجتماعی مانند اعتیاد، فقر، حاشیه نشینی، بحران اقتصادی، کرونا، ناکارآمدی سیستم آموزشی و فرهنگی و … وجود دارد نباید همه چیز را به یک چالش اینترنتی وابسته کرد. باید بپذیریم که در مرز یک فروپاشی اجتماعی هستیم و همه این مسائل مانند خودکشی نوجوانان نمونه‌هایی است از یک وضعیت به‌هم ریخته اجتماعی که به آن فروپاشی اجتماعی می‌گوییم.

منبع:دیدار نیوز